پارچه دمشقی چیست؟

پارچه دمشق که با نام پارچه داماسک نیز شناخته می شود پارچه ای با طرحای زیباست که برای اولین بار در دمشق تولید شده و دلیل نام گذاری آن نیز همین است. پارچه دمشقی با الگو های پیچیده و دو رو در سطح جهان شناخته شده و به دلیل تزئینات ظریفش بسیار ارزشمند است.

با این حال، امروزه ساختن الگوهای بسیار پیچیده این محصول با ماشین‌های نساجی مدرن آسان است. به طور سنتی، پارچه دمشقی از الیاف ابریشم، پنبه یا پشم ساخته می‌شد، اما امروزه به صورت مصنوعی نیز در دسترس است. در ادامه به معرفی تاریخچه، نحوه تولید و انواع آن می پردازیم.

تاریخچه پارچه دمشقی

در ابتدا می توان گفت اولین اشاره به لغت “دمشق” در اسناد قرن چهاردهم کشور فرانسه رویت شده است. در آن زمان، کشورهای درون مرزیه فرانسه و ایتالیای مدرن مراکز تجاری جهان بودند، بنابراین انواع پارچه های گوناگون در یک نقطه توسط بازرگانان فرانسوی بررسی و طبقه بندی می شدند.

دقیقاً مشخص نیست که مردم خاورمیانه از چه زمانی شروع به بافتن پارچه در الگوهای دمشقی کردند، اما مورخان مدت‌هاست ثابت کرده‌اند که پارچه دمشقی، تابی ( نوعی پارچه با بافت ساده )، توییل ( نوعی پارچه با بافت ساده و مورب)، تاپستری ( پارچه گلیم باف ) و لامپاس ( نوعی پارچه لوکس ) پنج محصول اصلی نساجی دوران شکوه شهر بیزانس و عربستان هستند. در قرون وسطی، محبوبیت این سبک پارچه در همه جا به جز اسپانیا، که تا قرن پانزدهم در اشغال مسلمانان بود کاهش یافت.

در حالی که ابریشم محبوب‌ترین ماده پارچه دمشقی در دوران رنسانس و روشنگری باقی ماند، بافندگان همچنان بر روی پارچه های دمشقی پشمی و پنبه ای کار می کردند. به دلیل مسافت طولانی کرم های ابریشم آسیایی از اروپای غربی، پارچه های دمشقی ابریشمی تبدیل به یک کالای لوکس شد که نماد اشرافی گری به حساب می آمد.

پارچه دمشقی امروزی

با ظهور الیاف پتروشیمی در قرن بیستم پارچه دمشقی کمی از شکوه خود را از دست داد چرا که ساخت آن فراوان و ارزان شد. اختراع ماشین بافندگی ژاکارد کامپیوتری، امکان بافت خودکار پارچه دمشقی را فراهم کرده و باعث کاهش هزینه ها و بهبود دسترسی به پارچه های دمشقی شده است.

این احتمال وجود دارد که پارچه دمشقی هرگز محبوبیتی را که در چند قرن اول پس از میلاد داشت دیگر به دست نیاورد اما با این وجود، الگوهای پیچیده بافته شده در پارچه دمشقی، محصولات فرهنگی بسیاری از مردمان و جوامع مختلف در طول تاریخ هستند. بشریت به عنوان یک قطعه جدا نشدنی از پازل زمان های مختلف با استفاده از این الگوهای پیچیده به پیشرفت خود ادامه خواهد داد.

پارچه دمشقی در مقابل پارچه ابریشمی

همانطور که مطلع هستید پارچه ابریشمی نیز یکی از محصولات نساجی لوکس و گران قیمت به حساب می آید. پس می توان گفت برای اهداف مشابهی مورد استفاده قرار می گیرند. تفاوت این دو محصول نحوه بافت آن ها است.  پارچه ابریشمی از چندین رنگ نخ تشکیل شده است که همه با هم به شکل یک الگو بافته شده اند، اما پارچه دمشقی معمولاً از یک رنگ نخ تشکیل شده است.

در خود فرآیند بافت نیز تفاوت هایی وجود دارد : بافت پارچه ابریشمی “شل تر” است و همین شل بودن نخ ها باعث می شود تا خیلی راحت ساییده شود و نیاز به مراقبت بالایی داشته باشد. پارچه دمشقی دوام بیشتری دارد حتی اگر عموماً فقط در یک رنگ نخ موجود باشد. پارچه دمشقی در تن و بافت های مختلفی تولید می شود.

نحوه تولید پارچه دمشقی

از زمان های قدیم بافتن این پارچه به صورت دستی و یا همان سنّتی با چالش های خاص خود رو به رو بوده است. برای مثال، تنها با استفاده از دستگاه‌های بافندگی معمولی، بافتن یک پرده نقش دار دمشقی ممکن است هفته‌ها طول بکشد، حالا تصور کنید این روند اگر به صورت دستی رخ دهد چقدر زمان بر خواهد بود. با این حال اختراع ماشین بافندگی ژاکارد کار را آسان کرد و اکنون که این ماشین‌های بافندگی مکانیکی را می‌توان با کامپیوتر برنامه‌ریزی کرد تا به صورت خودکار و سریع ترین حالت ممکن پارچه را ببافند.

بافت سنّتی

در ابتدا بهتر است با یک اصطلاح آشنا شوید. به هر دسته از الیاف تار و پود پوشش ( لفاف ) می گویند. یک تکه از پارچه دمشقی ممکن است شامل یک یا چند پوشش باشد. زمینه‌های ساتن و ساتین هر دو ساخته می‌شوند و تار ممکن است تا ۹ پوشش را قبل از تکمیل شدن پشت سر بگذارد.

ماشین بافندگی ژاکارد کامپیوتری

بافت پارچه دمشقی به صورت مدرن از همان اصول اولیه ساخت سنتی این پارچه ها پیروی می کند، اما در حال حاضر به جای دست انسان، بازوهای رباتیک این کار پر دردسر را انجام می دهند. احتمالاً شما نیز حدس زده اید که ماشین بافندگی ژاکارد کامپیوتری مشاغل هزاران بافنده را به طور خودکار از بین برده است. با این وجود هم اکنون همه ما امکان دسترسی به زیبایی پارچه دمشقی را داریم که زمانی فقط برای افراد خاصی در دسترس بود.

کاربردهای پارچه دمشقی

به جرات می توان گفت که هدف اصلی پارچه دمشقی به کار رفتن در دکوراسیون منزل است، اما این بافت نمادین تا حدودی در پوشاک و اکسسور نیز استفاده می شود. در اینجا چند مورد از رایج ترین کاربردهای پارچه داماسک آورده شده است :

پارچه دمشقی در پوشاک

عموماً وقتی اشخاص اسم پارچه به گوششان می خورد به ذهنشان تولید لباس از آن خطور می کند. می توان گفت به دلیل سفت بودن بافت این پارچه، معمولا برای تولید لباس های روزمره مناسب نیست. با ظهور پارچه‌های مصنوعی امکان تولید پارچه های دمشقی ظریف‌ تر و متناسب ‌تر فراهم شده اما با این حال، کاربردهای اصلی پارچه دمشقی در مد مربوط به لباس‌های شب، ژاکت‌ها و سایر لباس‌های نسبتاً سفت است که تا حدودی در برابر آب و هوا مقاوم هستند.

پارچه دمشقی در اکسسوری

مواردی همچون روسری، کیف دستی و چمدان از اکسسوری های رایج این پارچه هستند. در اکسسوری هایی که نزدیک به پوست پوشیده می‌شوند، از الیاف نرم مانند ابریشم استفاده می‌شود، اما الیاف مصنوعی معمولاً برای چمدان‌ها و سایر اقلام سنگین که ممکن است در طول روز به آن نیاز داشته باشید استفاده می‌شود. دلیل آن هم این است که الیاف مصنوعی برای پوست ایجاد حساسیت می کنند و نباید به صورت مستقیم با پوست در ارتباط باشند.

پارچه دمشقی در دکوراسیون

از پرده گرفته تا فرش و اثاثه داخل خانه پارچه دمشقی در همه جا وجود دارد. اثاث متداول ترین کاربرد دکوری پارچه دمشقی است. اگر هنوز روی مبلی با الگوی دمشقی ننشسته اید، در نهایت خواهید نشست. پارچه دمشقی برای تولید پرده که این روزها با طرح های مختلف دوخته می شود نیز بسیار محبوب است، و گاهی اوقات می توان آن را در فرش های سبک نیز مشاهده کرد.

انواع پارچه دمشقی

در اینجا چند نمونه از پارچه های وجود دارد که ممکن است با آنها برخورد کنید:

دمشقی ابریشم

الیاف ابریشم همواره برای دوخت پارچه های مختلف مورد استفاده قرار می گرفته. اشخاص طرفدار پارچه سنّت گرا هنوز هم دمشقی ابریشم را «دمشقی واقعی» می‌نامند، زیرا برای قرن‌ها، ابریشم تنها ماده‌ای بود که برای ساخت این پارچه طرح‌ دار و نمادین استفاده می‌شد. همچنین دمشقی ابریشم  نرم ترین و باکیفیت ترین نسخه این پارچه است که به طور طبیعی آن را به گرانترین نوع این محصول تبدیل می کند.

دمشق مصنوعی

همانطور که گفته شد با پیدایش الیاف مصنوعی از آن ها برای تولید پارچه های دمشقی نیز استفاده شد. افراد خبره ممکن است دمشق مصنوعی را مسخره کنند، اما در حال حاضر دمشقی که از ابریشم، پنبه یا هر الیاف طبیعی دیگر ساخته نشده باشد عادی شده و بین مردم استفاده از آن رایج است.

دمشق پنبه ای

بافندگان شرقی برای آن که هزینه تولید این گونه پارچه کمتر شود ابتدا سعی کردند با پنبه پارچه دمشقی بسازند، اما این ترکیب مواد و الگو هرگز مانند دمشق ابریشمی به دست نیامد.

دمشق پشمی

با این که پارچه های دمشق پشمی همانند پارچه دمشقی پشمی نتوانستند جایگزین دمشق ابریشمی شوند اما موفق شدند تا در چند قرن اخیر توجه جامعه مد را به خود جلب کنند تا خیاطان و طراحان این حوزه برای تولید محصولات مختلف به آن ها روی بیاورند.

دمشق توییل

دمشق توییل ( جناغی ) را می توان با هر یک از الیافی که در مطالب بالا ذکر شد درست کرد، اما الگوی بافت آن کمی متفاوت است که منجر به ظاهر جناغی می شود.

پارچه دمشقی کجا تولید می شود؟

بسته به اینکه کدام پارچه دمشقی مورد استفاده قرار می گیرد، بزرگترین تولید کننده این محصول ممکن است یکی از کشورهای زیر باشد:

بزرگترین تولید کننده ابریشم

از زمان های قدیم هند همچنان بزرگترین تولید کننده ابریشم در جهان است. کشور چین هم مقدار مناسبی ابریشم با توجه به ظرفیت نیروهای کاری و فضای موجود در کشورش صادر می کند اما هند با داشتن باغ های توت قدیمی و نژادهای کرم ابریشم اجدادی خود هنوز جلوتر از چین می باشد.

بزرگترین تولید کننده پشم

استرالیا با تعداد بسیار زیاد گوسفندان نسبت به جمعیت مردم، بزرگترین تولید کننده پشم طبیعی در جهان است. منشاء اکثر پارچه های دمشقیه پشمی و حتی سایر محصولات تولیدی پشمی حال حاضر بازار استرالیا می باشد.

همچنین می توانید از مقاله پارچه لینن نیز در سایت ما دیدن فرمایید.

بزرگترین تولید کننده پنبه

هند در حال حاضر بزرگترین تولید کننده پنبه در جهان است. این احتمال وجود دارد که هند با توسعه اقتصادی و قراردادهایی که با کشور چین بسته در این موقعیت برتر باقی بماند.

بزرگترین تولید کننده پارچه مصنوعی

چین بزرگترین تولید کننده محصولات مصنوعی در جهان است، بنابراین منطقی است که این کشور کمونیستی مرکز تولید الیاف نساجی مصنوعی جهانی نیز باشد.

نحوه قیمت گذاری پارچه دمشقی

قیمت این پارچه ممکن است برای شما سوال شود که می توان گفت به موارد زیر بستگی دارد.

پارچه استفاده شده

قیمت ابریشم به دلیل چالش برانگیز بودن ساخت بیشتر از پنبه و پنبه نیز به دلیل طبیعی بودن بیشتر از پلی استر است. پارچه‌های طبیعی و ارگانیک معمولاً گران‌تر هستند، اما اگر بخواهید لباس‌هایتان را بر حسب اثری که روی محیط پیرامون خود می گذارند معیار گذاری کنید قطعاً این پارچه ها ارزشش را دارند.

تعداد پوشش ها

همواره فرآیند بافت و چالش های آنی کی از ملاک های قیمت گذاری محصولات گوناگون است. پپارچه دمشقی تک رنگ به طور کلی ارزان تر از دمشقی هایی می باشد که رنگ های مختلفی در آن ها به کار رفته و یا تعداد پوشش های بیشتری دارند.

کیفیت کلی بافت

برخی اشخاص پایبند به سنّت هنوز هم می گویند که پارچه دمشقی دست باف همیشه برتر از تولیدات ماشینی آن خواهد بود و هیچ گاه ماشین آلات صنعتی نمی توانند جای آن را بگیرند. طبق معیار این اشخاص هر چه بافنده سنّتی این پارچه ماهرتر باشد و بهتر طرح ها را پیاده کند قیمت بیشتری باید پرداخت کنید.

پارچه دمشقی چه تاثیری بر محیط زیست می گذارد؟

می توان گفت که دمشق بیشتر یک الگوی پارچه است تا یک الیاف که به صورت مجزا تولید می شود، تنها تاثیر مستقیم آن بر محیط زیست در طول فرآیند بافت نهایی رخ می دهد. با این حال یک لباس دمشقی مراحل مختلفی را طی می کند تا کامل شود. در هر یک از این مراحل، انتخاب‌هایی که تولیدکنندگان انجام می‌دهند، تعیین می‌کنند که چگونه ساخت پارچه بر محیط‌ زیست تأثیر بگذارد.

اثرات زیست محیطی الیاف طبیعی

همانطور که می دانید الیاف طبیعی به طور کلی کمترین تأثیر منفی را بر محیط زیست دارند. در میان سه الیاف طبیعی که برای تولید پارچه دمشق استفاده می شود، پنبه به مراتب “کثیف ترین” است. به عنوان یک محصول گیاهی، کشت پنبه اغلب شامل آفت‌کش‌ها، کودها و سایر مواد سمی است که جوامع محلی گیاهی، حیوانی و انسانی را مسموم می‌کند. با این حال ابریشم و پشم عملاً هیچ تاثیر منفی زیست محیطی ندارند.

مطمئناً می توان گوسفند و سایر حیوانات تولید کننده پشم را در شرایط نامناسب نگهداری کرد و بسیاری از تولید کنندگان این کار را انجام می دهند. با این حال، انبوهی از الیاف حیوانی ارگانیک و قابل بازیافت است. در حال حاضر، تعداد زیادی تولیدکننده پشم وجود دارد که با احترامی متناسب حیوانات آن ها را پرورش می دهند. در مورد تولید الیاف ابریشم تنها مدافعان حقوق کرم ابریشم در مورد این فرآیند اجدادی که هزاران سال است در همان جوامع هند و سایر نقاط جهان با خیال راحت ادامه یافته است احساس نگرانی دارند.

اثرات زیست محیطی الیاف مصنوعی

با این حال که می توان اثرات این محصولات را کاهش داد اما هیچ راهی برای از بین بردن کامل آسیب هایی که تولید الیاف مصنوعی بر محیط زیست وارد می کند وجود ندارد. زمانی که مواد پتروشیمی برای اولین بار برای تولید الیاف مورد استفاده قرار گرفتند، هیچ کس نمی دانست که اوضاع چقدر اشتباه پیش می رود. با این وجود امروزه کوه‌هایی از پلاستیک در اقیانوس‌ها داریم و در میان آشفتگی های ناشی از تغییرات آب و هوایی، به نظر می‌رسد که هیچ‌کس برای بحران آلودگی های زیست محیطی مداوم چاره اندیشی نمی‌کند.

استفاده از طرح های پارچه دمشقی

الگوهای پارچه دمشقی به قدری زیبا هستند که محصولات غیر پارچه ای زیادی وجود دارد که کاملاً مشابه با آن تولید می شوند. به عنوان مثال، کاغذ دیواری یکی از دسته بندی های محصولاتی است که به صورت واضح طرح های دمشقی بر روی آن چاپ می شوند. همچنین استفاده از این الگوها در چمدان، کیف، عینک، کیف لپ‌تاپ، قاب گوشی و هزاران لوازم پلاستیکی دیگر رایج است.

تاثیر فرآیندهای تولید

پس از به دست آوردن نخ مناسب برای تولید پارچه دمشق، انتخاب هایی که تولید کنندگان انجام می دهند می تواند به شدت تأثیر این محصول بر محیط را تغییر دهد. به عنوان مثال، استفاده از رنگ های سمی، بازدارنده های شعله و سایر مواد محافظتی مصنوعی پس از تولید، می تواند خاک، آبراه ها و ریه انسان های مجاور این مواد را مسموم کند.

گواهی های موجود برای پارچه دمشقی

چند سازمان ممکن است مایل به صدور گواهینامه پارچه دمشق بسته به مواد استفاده شده باشند که در ادامه ی مطلب با آن ها آشنا می شوید.

استاندارد جهانی منسوجات ارگانیک (GOTS)

این سازمان برای الیاف نساجی طبیعی که مطابق با بالاترین استانداردهای ارگانیک و قابل بازیافت کشت شده اند، گواهینامه مطلوب ارائه می دهد که بتوانند فعالیت خود را با اطمینان خاطر ادامه دهند.

استاندارد جهانی بازیافت (GRS)

در صنعت نساجی، گواهینامه GRS عمدتاً مربوط به الیاف مصنوعی است، اما پشم و سلولز موجود در پنبه نیز قابل بازیافت هستند و می توان این گواهینامه را برای آن ها گرفت.

سیلک مارک

این سازمان هندی الیاف ابریشم را که به طور مدرن و تجدید پذیر تولید شده اند تأیید می کند.

وولمارک

وولمارک یک کمپانی پشم است، اما همچنین معتبرترین سازمان صادر کنند گواهی پشم در جهان محسوب می شود.

نام پارچه	دمشق، داماسک
انواع آن	دمشق ابریشمی، دمشق توییل، دمشق پنبه ای
نحوه بافتن	توسط الیاف طبیعی یا مصنوعی با ترکیب تار ساتن و پود ساتین به صورت شناور بافته می شود.
قابلیت تنفس پارچه	بستگی به نوع پارچه مورد استفاده دارد – معمولاً قابل تنفس است.
توانایی جذب رطوبت	دمشق های طبیعی نسبت به دمشق های مصنوعی قابلیت تنفس بیشتری دارند.
توانایی حفظ گرما	بستگی به نوع پارچه مورد استفاده دارد.
قابلیت کش آمدن	به طور کلی کشش ندارد، اما بسته به پارچه مورد استفاده می تواند متفاوت باشد.
کرکی / گوله شدن	بستگی به نوع پارچه مورد استفاده دارد.
کشوری که اولین بار پارچه در آن تولید شد	سوریه مدرن
بزرگترین کشور صادرکننده /تولیدکننده امروزی	بستگی به نوع پارچه مورد استفاده دارد – هند، استرالیا یا چین
دمای شستشوی توصیه شده	بستگی به نوع پارچه مورد استفاده دارد – پارچه های مصنوعی معمولاً در دمای بالا قابل شستشو نیستندو
موارد رایج مصرفی	لباس شب، پیراهن، ژاکت، اثاثه یا لوازم داخلی، فرش، رومیزی، دستمال، رومیزی، روسری، کیف دستی، کاغذ دیواری به سبک داماس

منبع : sewport